ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 5، مرداد 1402 ، شماره پی در پی 87

جامعه شناسی شخصیت در داستان خروس، اثر ابراهیم گلستان

صفحه (203 - 224)
فرنوش خرمائی ، فریدون طهماسبی (نویسنده مسئول)، نبی‌الله ایدر ، فرزانه سرخی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1401

چکیده

زمینه و هدف: ابراهیم گلستان یکی از پیشگامان داستان‌نویسی معاصر بوده و آثار او آیینه ای تمام‌نما از تحولات اجتماعی و انسانی جامعه ایران است؛ از این رو در پژوهش پیشِ ‌رو داستان «خروس» از جمله داستانهای بلند گلستان، از دیدگاه جامعه شناسی شخصیت بررسی شده است تا بازتاب اجتماع و تحولات آن در عمل شخصیتهای داستان نشان داده شود.

روش مطالعه: این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای به بررسی برخی نظریه های جامعه شناسی شخصیت پرداخته است. در این میان با روش فیش‌برداری، مؤلفه هایی که همپوشانی با نظریه مذکور داشته اند، استخراج و سپس تحلیل شده اند.

یافته ها: براساس یافته های موجود، این داستان بصورت نمادین به بازتاب و تأثیرات کودتای 28 مرداد در جامعه ایران و رابطه حکومت شاه با مردم پرداخته است. تقابل بین سنت و مدرنیته نیز از مفاهیم پرتکراری است که نویسنده در پردازش شخصیتها به آن اشاره داشته است.

نتیجه گیری: نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ابراهیم گلستان در بازنمود رابطه تقابلی متن و شرایط اجتماعی ایران موفق بوده است. او از طریق شخصیت‌پردازیهای پویا و جامع، نمادهای متعددی را خلق میکند که نماینده اقشار خرافی و ساده لوح در تقابل با افراد معترض به شرایط جامعه است. او در قالب شخصیت راوی بطور غیرمستقیم به نقد و موشکافی اوضاع پریشان ایرانِ دهه سی و چهل میپردازد.

کلمات کلیدی
جامعه شناسی شخصیت , ابراهیم گلستان , داستان خروس , شخصیت‌پردازی.

• آدورنو، تئودور؛ پاسکادی، یون و دیگران. (۱۳۷۹)، جامعه، فرهنگ، ادبیات، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، تهران: چشمه.
• اسماعیل لو، صدیقه. (۱۳۸۴). چگونه داستان بنویسیم؟ تهران: نگاه.
• ایزدیار محسن و غفاری، مهسا. (1390) «بررسی داستانهای (سیاسنبو) و (خروس) از منظر نقد ساختارگرایانه و مکتب اقلیمی جنوب». فصلنامه اندیشه های ادبی، (8) 2، صص 121 - 137.
• براهنی، رضا. (۱۳۶۸). قصه نویسی، تهران: البرز.
• بزرگ بیگدلی، سعید؛ طاهری، قدرت الله؛ و موسیوند، زهرا. (۱۳۹۰). «بررسی بازتاب کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در آثار داستانی ابراهیم گلستان». فصلنامه متن پژوهشی ادبی. شمارۀ ۵۰، صص ۸۱ - ۱۰۶.
• پرین، لارنس. (۱۳۸۷). تأملی در باب داستان. ترجمۀ محسن سلیمانی. تهران: سوره مهر.
• پوشنه، آ؛ و بابک معین، م. (۱۳۹۲)، «تحلیل گفتمان انتقادی در اثری از ابرهیم گلستان با استفاده از مؤلفه های جامعه شناختی- معنایی گفتمان‌مدار با توجه به بازنمایی کارگزاران اجتماعی» مجله جستارهای زبانی، تابستان، شمارۀ ۱۴، صص ۱ - ۲۹.
• ترابی، علی اکبر. (۱۳۷۹)، جامعه شناسی هنر و ادبیات، تبریز: فروغ آزادی.
• تودوروف، تزوتان. (۱۳۸۵). نظریۀ ادبیات. ترجمۀ عاطفه طاهایی. تهران: اختران.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۷۸). آشنایی با نقد ادبی. تهران: سخن.
• سناپور، حسین. (۱۳۹۷). آغارکنندگان رمان مدرن ایران، تهران: چشمه.
• شمیسا، سیروس. (۱۳۷۴). انواع ادبی، تهران: فردوس.
• صادقی شهپر، رضا. (۱۳۹۷). اقلیم داستان. تهران: ورا.
• طهماسبی، فرهاد. (1395). جامعه شناسی غزل فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
• طهماسبی، فرهاد. (۱۳۹۰). «جامعه شناسی شخصیّت در رمان بوف کور صادق هدایت»، فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، زمستان، شمارۀ ۱۰، صص ۹ - ۳۸.
• طهماسبی، فرهاد. (۱۳۹۴). جامعه شناسی شخصیّت در رمان فارسی، تحلیل جامعه شناسی شخصیّت در بیست رمان برگزیده فارسی از ۱۳۰۰ تا ۱۳۸۰ هجری شمسی‌، تهران: اندیشمندان کسرا.
• طهماسبی، فرهاد. (۱۳۹۷)، «جامعه شناسی شخصیّت در رمان ملکوت نوشتآ بهرام صادقی»، ششمین همایش متن پژوهی ادبی، آذرماه. صص1 - ۲۳.
• عبدالهیان، حمید. (1383). «مضامین و اندیشه های مشترک در داستانهای جلال آل احمد و ابراهیم گلستان». مجله پژوهشهای ادبی، پاییز، شمارۀ 5، صص 117 - 130.
• عسگری حسنکلو، عسگر. (۱۳۹4). زمانه و آدمهایش؛ نقد داستانهای ابراهیم گلستان، تهران: اختران.
• عسگری حسنکلو، عسگر. (۱۳۸۰). نقد و بررسی آثار داستانی ابراهیم گلستان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
• کزازی، میر جلال الدین. (۱۳۸۰). از گونه ای دیگر. تهران: نشر مرکز.
• گلدمن، لوسین. (۱۳۷۷). درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات، ترجمۀ محمّدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
• گلستان، ابراهیم. (۱۳۸3). خروس. تهران: بازتاب نگار.
• گلستان، ابراهیم. (۱۳۸۴). گفته ها، تهران: بازتاب نگار.
• لوکاچ، گئورگ. (1392). جامعه شناسی رمان، ترجمۀ محمدجعفر پوینده. تهران: ماهی.
• مستور، مصطفی. (۱۳۸۷). مبانی داستان کوتاه. تهران: نشر مرکز.
• موسوی، فاطمه. (1392). بررسی جامعه شناختی ادبیات داستانی سالهای 1320 تا 1332 با تأکید بر داستانهای دختر رعیت، زن زیادی، به دزدی رفته ها، حاجی آقا و نامه ها. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.
• میرصادقی، جمال. (۱۳۸۱). جهان داستان. تهران: اشاره.
• میرصادقی، جمال. (۱۳۹۰). عناصر داستان. تهران: سخن.
• میرصادقی، جمال. (1360) ادبیات داستانی. تهران: نشر قصه.
• میرعابدینی، حسن. (۱۳87). صد سال داستان‌نویسی ایران. تهران: چشمه.
• یونسی، ابراهیم. (۱۳۶۹). هنر داستان‌نویسی. تهران: نگاه.